نگاه مراجع و علما:عزاداری برای امام حسین(ع) از عالیترین عبادات است
مراجع تقلید شیعه و علما همواره ضمن تأکید بر اهمیت عزاداری ماه محرم و بزرگداشت یاد سرور و سالار شهیدان، نکاتی را در مورد چگونگی برگزاری عزاداری ها یادآوری کرده اند.
حضرت امام خمینی(ره) در یکی از سخنرانی های خود در جمع گروهى از خطبا و وعاظ -در آستانه ماه محرم ۱۳۵۸- تأکید می کند: … تکلیف آقایان است روضه بخوانند. تکلیف مردم است دستههاى شکوهمند بیرون بیاورند. دستههاى سینه زن شکوهمند. البته از چیزهایى که بر خلاف [است] مثلًا چه هست، از آنها پرهیز کنند. اما دستهها بیرون بیایند، سینه بزنند. هر کارى که مىکردند بکنند. اجتماعاتشان را حفظ بکنند. این اجتماعات است که ما را نگه داشته. این هماهنگیها هست که ما را نگه داشته. گولشان مىزنند این جوانهاى عزیز صافدل را.
مىآیند توى گوشش مىخوانند، خوب دیگر گریه مىخواهیم چه کنیم؟ گریه مىخواهیم چه کنیم یعنى چه؟ ما تا ابد هم اگر براى سید الشهدا گریه بکنیم، براى سید الشهدا نفعى ندارد، براى ما نفع دارد، همین نفع دنیایىاش را شما حساب بکنید، آخرتىاش جاى خودش، همین نفع دنیایىاش را حساب کنید و همین جهت روانى مطلب را که قلوب را چطور به هم متصل مىکند. ما این سنگر را نباید از دست بدهیم و کسانى که کوشش دارند که این سنگر را از ما بگیرند، آنهایى که از ما هستند و مردم صالحى هستند بازى خوردهاند، پشت اینها یک دست مرموز فاسد مفسدى هست که مىخواهد ملت ما را به تباهى بکشد و ما باید بیدار باشیم. ملت ما باید بیدار باشند.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی در پاسخ به برخی استفتائات درباره عزاداری های محرم از جمله جواز ناله و شیون بلند سر دادن و محکم به سر و صورت و دست کوبیدن بیان می کند که اشکال ندارد و لباس مشکی در دو ماه محرم وصفر را کار شایسته و پسندیده ای می داند. در عین حال در مورد قمه زنی در این ایام می گوید: باید از کارهایی که عزاداری را خدشهدار میکند اجتناب شود.
رهبر انقلاب اسلامی ایران، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای نیز در موارد متعددی از جمله دیدار با جمعی از طلاب و روحانیون در آذر ماه ۸۸، درباره عزاداری های محرم و این ایام می گوید: این عزادارىهایى که انجام میگیرد، این گریه و زارىاى که می شود، این تشریح حوادث عاشورا که می شود، اینها چیزهاى لازمى است. یک عده از موضع روشنفکرى نیایند بگویند آقا، اینها دیگر لازم نیست. نه، اینها لازم است؛ اینها تا آخر لازم است؛ همین کارهایى که مردم می کنند. البته یک شکلهاى بدى وجود دارد که گفتهایم؛ مثل قمه زدن که گفتیم این ممنوع است، نباید این کار انجام بگیرد؛ این، مایهى دراز شدن زبان دشمنان علیه دوستان اهلبیت است. اما همین عزادارى متعارفى که مردم میکنند؛ دستهجات سینهزنى راه مىاندازند، عَلَم بلند می کنند، اظهار محبت می کنند، شعار می نویسند، می خوانند، گریه می کنند؛ اینها ارتباط عاطفى را روزبهروز بیشتر میکند؛ اینها خیلى چیزهاى خوبى است.
به گزارش شفقنا، حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی در جلسه درس اخلاق خود که مصادف با روز اول ماه محرم الحرام برگزار شد، با تسلیت ایام عزای سید و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین علیه السلام و یاران باوفای آن حضرت اظهار می کند: جریان سیّد الشهداء(صلوات الله و سلامه علیه) به منزله تفسیر قرآن کریم است؛ زیرا انسان کاملِ معصوم همتای قرآن کریم است و سیره، سنّت و سریره او به منزله تفسیر آیات قرآن کریم می باشد.
او ادامه می دهد: اگر کسی بخواهد از نهضت جهانی سالار شهیدان، حسینبنعلی بنابیطالب (صلوات الله علیه) بهره ببرد، راههای فراوانی دارد که یکی از آن راهها شرح و تفسیر زیارتنامهها و جملههای نورانی مأثور از آن حضرت است. ما در مراسم عرض علاقه به یکدیگر در ایام محرم این شعار رسمی را داریم که «أعظم الله اجورنا و اجورکم بمصابنا بالحسین (علیه السلام) و جعلنا و ایاکم من الطالبین لثاره (علیه الصلاه و علیه السلام)»؛ این شعار دو بخش دارد آن بخش اوّلش که درخواست اجر مصیبتدیدههاست معنایش روشن است بخش دوم دستور پایداری و مقاومت و مبارزه علیه هر دشمنی را میدهد برای اینکه در بخش دوم از ذات اقدس الهی مسئلت میکنیم آن توفیق را به ما عطا کند که ما خونبهای حسینبنعلی را بگیریم.
این مرجع تقلید در فراز پایانی فرمایشات خود وظایف عزاداران حسینی را تبیین و بیان می کند: بنابراین تا آنجا که ممکن است همیشه باوضو در مراسم شرکت کنیم و این را معبد و عبادتگاه بدانیم و وقتی که میخواهیم ناله بزنیم مثل اینکه میخواهیم الله اکبر بگوییم وارد نماز بشویم که ثواب گریه عاطفی نباشد یک گریه عقلی باشد که با همین اشک، محشور شویم دوم اینکه خود ما اینچنین باشیم و دیگران را هم راهنمایی کنیم که این کشور را بسازیم تطهیر کنیم پاک کنیم از هر رجسی، از بیعفتی، از بیحجابی، از تأخیر ازدواج، از نداشتن فرزند، نتیجه همه اینها آلودگی است.
حضرت آیتالله العظمی شبیری زنجانی، عزاداری برای امام حسین علیهالسلام را از عالیترین عبادات می داند و می گوید: نحوه عزاداری در زمانها و مکانهای مختلف با در نظر گرفتن عرف تعیین میشود و لذا با گذشت بیش از هزار سال شاهد شور بیشتر در عزاداریها هستیم ولی باید توجه داشت که نحوه عزاداری در برخی موارد صحیح نیست.
او در فروردین سال ۹۳ طی انتقادی بی سابقه در جمع تعدادی از روحانیون و طلبههای حوزه علمیه قم که در دفتر ایشان حضور داشتند، ترویج دهههای پیاپی عزاداری را زمینه ساز رویگردانی جامعه از عزای اهل بیت علیهم السلام می داند و می گوید: همین طور پشت سر هم دهه درست کردن، توسط جامعه قابل پذیرش نیست و به مرور زمان زمینه انکار مجموعه عزاداریها به وجود میآید. افراط در عزاداریها به تفریط میانجامد.
آیت الله شبیری با غیر شرعی خواندن هتک حرمت عزاداری ها، خاطر نشان می کند: حدیث خاصی راجع به مدت زمان عزاداریها نیست. اگر برپایی مجلسهای شادی در زمانی باشد که در عرف آن را هتک حرمت عزای اهل بیت – علیهم السلام- میدانند خلاف شرع است. البته این که چه کاری هتک حرمت است را خود افراد باید تشخیص بدهند.
حضرت آیتالله العظمی شبیری زنجانی در پاسخ به پرسش شفقنا نیز درباره به کار بردن کلمات غلوآمیز توسط برخی مداحان پاسخ می دهد: در عزای حضرت سیدالشهداء علیهالسلام باید از مطالب صحیح استفاده شود و نباید از دروغ و یا کلمات غیرصحیح مانند «انّا للحسین و ….» استفاده شود. واعظان و مداحان سعی کنند مصائب و شخصیت حضرت سیدالشهداء علیهالسلام و اصحاب ایشان را با بیانی مناسب و رعایت کامل تقوا و بدون استفاده از موسیقی بیان کنند و از بیان مطالب ناصحیح برای جلب توجه عوام به شدت پرهیز کنند.
حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی نیز در درس تفسیر خود در مسجد اعظم با اشاره به فرارسیدن ایام محرم الحرام می گوید: ایامی که در پیش است، قابل درک نیست، اولا؛ واقعه عاشورا هم فوق ادراک و هم فوق بیان است. این قضیه از قضایایی است که لا تدرک ولا توصف.
او توصیه می کند: ایام همچو ایامی است. تفقه در دین گذشت؛ این ایام، ایام انذار است. قدر این نعمت را بدانید، مبادا از این سعادت محروم بشوید. در این ایامی که ” بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله وحیره الضلاله”. اقتدا به آن حضرت عملا برای فرد فرد شما این است. این مقامی است که نه قابل درک است،نه قابل وصف.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی نیز در دیدار اعضای هیات مدیره انجمن مداحان و شاعران آیینی استان قم با بیان اینکه عزاداری امام حسین(ع) سرمایه عظیمی است که خیلی از مشکلات را می تواند حل کند، پس از نقل خاطره ای می فرماید: ما منبعی به نام عزاداری امام حسین(ع) داریم که وظایف سنگینی برعهده خطبا، مداحان و بانیان مجالس می گذارد. اگر این سه گروه اصلاح شود مجالس امام حسین(ع) انرژی عجیبی دارد.
آیت الله مکارم شیرازی با تاکید بر توسعه روزافزون مجالس عزاداری اباعبدالله(ع) می گوید: این مجالس، منبع قدرتی است که به درد دین و دنیا و استقلال و عظمت و قدرت می خورد. اما همیشه از منابع مهم، سوء استفاده های عظیم می شود.
او ادامه می دهد: باید مراقب بود، این مجالس و محافل عزاداری به دست نااهلان و ناصالحان نیفتد چون همانگونه که برکات این مجالس عظیم است، خطراتش هم عظیم است به گونه ای که گاهی با اشعار خود می توانند افراد را گمراه کرده و بدترین بهانه را به دست دشمنان بدهند.
حضرت آیتالله العظمی سعید حکیم در پاسخ به پرسش شفقنا فتوا می دهد: پر واضح است که هدف سیدالشهداء علیهالسلام از قیام و فداکاری محافظت از اصول اولیه دین مبین اسلام بوده است و لذا امیدواریم مؤمنان خود را در این عزاداری مقدس مقید به احکام و اخلاق و آداب شریعت که از سوی خداوند متعال نازل شده است بنمایند و از هرگونه لغزش و تصرف در کلماتی که در ظاهر با اصول اولیه اسلام هماهنگ نیست، پرهیز کنند مانند عبارتی که در سوال بیان شده، که ظاهر آن خلاف اصول عقاید مسلّم است، خداوند توفیق همگانی را برای مومنین در راستای اهداف بلند اسلام افزون بگرداند.
حضرت آیتالله العظمی موسوی اردبیلی نیز در مورد استفاده از کلمات غلو آمیز در بیان مداحان به شفقنا پاسخ می دهد: هرچند معانی حقیقی جملات مذکور مورد قصد گویندگان ارادتمند به اهل بیت (ع) نیست ولی برای جلوگیری از سوءاستفاده شایسته است از امثال این تعابیر نسبت به معصومین و اولیاء خدا خودداری شود و تعبیرات غلوآمیز به کار نرود.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی در دیدار مسوولان هیأت رزمندگان اسلام قم می گوید: برنامههای ماه محرم و صفر و این عزاداریها، راهی است بسیار با عظمت که باز شده و تا روز قیامت باز خواهد ماند. این راه، راه خداست. مقاصد این راه بزرگ که همان مقاصد حضرت سیدالشهدا علیه السلام است، باید به عنوان هدف و مقصود از عزاداریها و برنامههای وعظ و خطابه قرار بگیرد.
او در ادامه با اظهار عجز از وصف ثواب کسانی که در این راه خدمت میکنند، می افزاید: در کمال عجز و مسکنت اولاً از همه خادمان این برنامهها تشکّر و قدردانی میکنم و برای همهشان دعا میکنم تا انشاء الله بتوانند این مسئولیت بزرگ که بر عهده آنها آمده است را به خوبی انجام دهند ثانیاً به این عزیزان توصیه میکنم این توفیقی که نصیشان شده است را کم نگیرند. این بزرگترین افتخار برای یک انسان است که بتواند در این دستگاه و دانشگاه بزرگ معرفتآموز خدمت کند. احیاءامر اهل البیت علیهم السلام توفیق و نعمت بزرگی است که نصیب هر کسی نمیشود. قدر خودتان را بدانید و در برابر این نعمت عظیم شاکر خداوند متعال باشید.
جایی دیگر نیز آیت الله صافی در پیام به عزاداران حسینی می نویسد: به این خطّمشیها و عزاداریها و سوگواریها برای آن حضرت و به این برنامههای سازنده و تعهّدبخش مجالس وعظ و روضه، افتخار کنید و یاد و خاطره واقعه عظیم عاشورا و فداکاریهای سیدالشهداء علیهالسلام و اصحاب بزرگوارش در راه اسلام و دفاع از دین را زنده نگهدارید که شیعه و دوستدار امام حسین علیهالسلام، باید احیاگر خطّ حسینی باشد و خود را سرباز کوچکی در مکتب عاشورا بداند.
حضرت آیتالله العظمی جعفر سبحانی در پاسخ به پرسش شفقنا درباره به کار بردن کلمات غلوآمیز توسط برخی مداحان می گوید: عزاداری سیدالشهداء – سلامالله علیه- که مایهی عزت و عظمت اسلام است باید با موازین شرع کاملا منطبق باشد زیرا سالار شهیدان برای احیاء دین جام شهادت را نوشیدند بنابراین هر نوع سخنی که برخلاف دین باشد برخلاف مقصد ایشان میباشد. غلو درباره ائمهی اطهار علیهم السلام پدیدهای است که امامان معصوم با آن مبارزه کردهاند و هیچگاه آن را نپذیرفتهاند. جمله «انا للحسین و انا الیه راجعون» کلمه باطلی است که نباید به زبان آورده شود. آقا امام محمدباقر و امام جعفر صادق و امام هشتم (علیهم السلام) بیزاری خود را از غالیان اعلام کردهاند. بنابراین باید به جای غلو، از فضایل و مناقب و مقامات آنان که در لسان نبی اکرم و اوصیاء آمده است استفاده کرده و اثر انقلاب ایشان را در ابقاء اسلام تشریح کرد و این جمله را شرح کرد که اسلام محمدی الحدوث و حسینی البقاء است بنابراین مداحان و ذاکران از هر نوع افراط و تفریط پرهیز کنند.
همچنین حضرت آیتالله العظمی یوسف صانعی در پاسخ به پرسش شفقنا درباره به کار بردن کلمات غلوآمیز در بیان مداحان می گوید: هر نحو عزاداری برای سیدالشهداء حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) که افراط و هتک مقام شهادت و امامت نزد شیعه در او نباشد و در مسیر پیدایش راه پیروی از آن وجود مقدس باشد جایز است و حسب فرموده امام امت (سلامالله علیه) عزاداری سنتی مانعی ندارد و نباید راههای جدیدی که منشأ حرف و حدیث است انتخاب نموده و از انجام اعمال و به کار بردن الفاظی که موجب وهن و عزاداری و توهین به مقام والای ائمه (علیهم السلام) میباشد، باید پرهیز نمود و عزاداریها بهتر است به همان شیوه عزاداری سنتی و روضهخوانی انجام شود.
حضرت آیتالله العظمی نوری همدانی نیز پرسش شفقنا را به این شکل پاسخ می دهد: لازم است در تمام عزاداریهای حضرت سیدالشهداء علیهم السلام از هرگونه غلو و یا تفسیر آیات قرآن به آن نحوی که مرقوم داشتهاید جدا خودداری شود، و همچنین لازم است که تمام مراسم عزاداریها به همان رویهای که بین مومنین و شیعیان مرسوم است، انجام گردد. خداوند همه شماها را از عزاداران واقعی آن حضرت (ع) قرار دهد.
حضرت آیت الله سید محمدصادق روحانی از دیگر مراجع تقلید شیعه نیز با استناد به روایاتی از معصومین(ع) در پاسخ به پرسشی اهمیت این روزها را یادآور می شود و می گوید: یکى از فقها و محققین چه نیکو فرموده است که: «جزع و گریه در مصیبتها، هر قدر مصیبت بزرگ باشد، مکروه و ناپسند شمرده شده است اما امام صادق علیه السلام در حدیثى معتبر مى فرماید: «هرگونه جزع و گریه اى مکروه است مگر جزع و گریه بر حسین علیه السلام».
و گریبان چاک زدن و صورت خراش دادن بنا بر قول مشهور حرام است اما امام صادق علیه السلام در حدیثى معتبر مى فرماید: «بر مثل حسین باید که گریبان چاک زد و به صورت زد و گونه خراشید».
و اذیت نفس و خونین کردن بدن به ویژه از سوى بزرگان و ارباب عزادارى مذمت شده است، اما امام مهدى (عج) در زیارت ناحیه مى فرماید: «من صبح و عصر بر تو ندبه مى کنم و به جاى اشک ها بر تو خون مى گریم».
پیش از آن جدش امام زین العابدین علیه السلام این سخن را فرموده بود. با این سخنان روشن مى شود که همه شعائر حسینى ریشه در روایات معصومین علیهم السلام و احادیث مبارکشان دارد و صرفا تراوشات عاطفى نیستند.
منابع:
صحیفه امام
سایت های مراجع