بررسی غنا در روایات اهل بیت علیهم السلام

مؤسس موسيقي کيست؟

امام صادق (ع) می فرماید:

«لمّا ماتَ آدَمُ (ع) و شَمِتَ بِهِ ابليسُ و قابيلُ فَاجْتَمَعا في الأرْضِ فَجَعَلَ ابليسُ وقابيلُ المعازِفَ والملاحيَ شَمائَةَ بآدَمَ فَکُلُّ ما کان فِي الارضِ مِنْ هذا الضَّربُ الّذي يَتَلَّذذُ بِهِ النّاسُ فَانَّما هُوَ مِن ذاک»؛ وقتي حضرت آدم (ع) از دنيا رفت،‌ابليس و قابيل خوشحال شدند. آن دو در اجتماعي شرکت کردند و به نشانه شادي، براي مرگ حضرت آدم (ع) از تنبورها و وسايل لهو (موسيقي) استفاده کردند، پس هرکسي در روي زمين از اين وسايل لذت مي‌برد، از پيروان راه ابليس و قابيل مي‌باشد.[1]

پيامبر اکرم (ص) مي‌فرمايد: «کان اِبليسُ أوَّلَ مَنْ تَغَنَّي»؛ ابليس اولين کسي بود که مرتکب غنا شد.[2]

آثار غنا و موسيقي در اين دنيا

ـ ايمن نبودن از نزول مصيبت

امام صادق (ع) مي‌فرمايد: «خانه‌اي که در آن غنا خوانده مي‌شود از مصيبت و اندوه در امان نيست».

ـ مستجاب نشدن دعا

امام صادق (ع) مي‌فرمايد: «خانه‌اي که در آن غنا باشد، دعا در آن به اجابت نمي‌رسد».

ـ داخل نشدن فرشتگان

امام صادق (ع) مي‌فرمايد: «خانه‌اي که در آن غنا باشد، فرشتگان وارد آن نمي‌شوند».[3]

ـ سبب نفاق

از ديگر آثار شوم و تلخ موسيقي و غنا اين است که صفت نفاق و دورويي را در ميان انسان‌ها ايجاد مي‌کند. امام صادق (ع) مي‌فرمايند:

«الغناء يُنبتُ النّفاق في القَلبِ کما يُنبِتُ الماءُ الخُضرَةَ»؛ نواختن موسيقي، نفاق را در دل مي‌روياند، همان‌گونه که آب، سبزه را مي‌روياند.[4]

همچنين مي‌فرمايند «الغناء يُورث النفاق»؛ آوازخواني، سبب نفاق است.[5]

حضرت ابي عبدالله (ع) فرمودند: «الغناء عُشّ النفاق»؛ غنا، آشيانه مرغ نفاق است.[6]

ـ عامل زنا

پيامبر اکرم (ص) فرمود: «الغِناءُ رُقْيَةُ الزِّنا»؛ غنا و موسيقي کاري است که انسان را به زنا مي‌کشاند.[7]

ـ عامل بي‌حيايي

در حديثي از پيامبر است: «… ايّاکُمْ والغِناء فَاِنَّهُ يَنقُصُ الحياءَ وَيزيدُ في الشَهوَةِ و يَهْدِمُ المُروءَةَ، وَانَّهُ لَيَسُوبُ عَنِ الخَمْرِ…».

از غنا و موسيقي دوري کنيد؛ زيرا موسيقي حيا را از بين مي‌برد و سبب زياد شدن غريزه جنسي مي‌شود، مردانگي را نابود مي‌کند و هر کاري که شراب مي‌کند، موسيقي هم انجام مي‌دهد.[8]

ـ بي‌تفاوت شدن به ناموس

سمعت أباعبدالله عليه السلام يقول: «أنَّ الشيطانَ يقال له القَفَنْدر اذا ضُرِبَ في منزل رجل اربعين يوماً بالبرْبَط و دَخَلَ عليه الرِّجالُ وَضَعَ ذلکَ الشِّيطانُ کُلَّ عُضْو علي مِثلُهِ مِن صاحبِ البَيتِ ثُمَّ نَفَخَ فلا يُغارُ بَعدَها حتّي تؤتِي نِساءءهُ فِلايُغارُ»

به شيطان «قَفَنْدَر» گفته مي‌شود، زماني که در خانه‌اي چهل روز موسيقي باشد و مردان و زنان در آن مجلس باشند، شيطان، تمام اعضاي بدن صاحب مجلس را لمس مي‌کند؛ بعد نفسي شيطاني در او مي‌دمد، و صاحب خانه غيرت را از دست مي‌دهد؛ آنچنان که نسبت به رابطه نامشروع ديگران با همسرش بي‌تفاوت مي‌شود.[9]

ـ محروميت از رحمت خداوند

از ديگر آثار ناگوار موسيقي و غنا اينکه، شخص خواننده يا شنونده از رحمت خداي متعال محروم خواهد ماند. امام صادق (ع) فرمود: غنا مجلسي است که پروردگار متعال به اهل آن مجلس نظر (رحمتش را) نمي‌افکند.[10]

ـ عبد شيطان

امام باقر (ع) فرمود: «کسي که به صدا و نواي گوينده‌اي گوش دهد، گويا او را عبادت کرده و اگر نوا و صدا، شيطاني يا با ابزار شيطاني باشد، مانند اين است که شيطان را عبادت کرده است».[11]

ـ رفتن خير و برکت

پيامبر اکرم (ص) فرمود: «… تُرفَعُ عَنهُم البَرَکَةُ»؛ خانه‌اي که در آن موسيقي باشد، خير و برکت هم از آنجا مي‌رود.[12]

ـ سبب فقر و تهي‌دستي

امام صادق (ع) فرمود: «الغناء يُورث النِّفاق و يعقب الفقد»؛ آواز خواني، سبب نفاق و تهي‌دستي است.[13] همچنين حضرت علي (ع) فرمودند: کثرت گوش دادن غنا باعث بروز فقر مي‌شود.[14]

ـ قساوت قلب

در سفارش پيامبر اکرم (ص) به حضرت علي (ع) آمده است: اي علي! سه چيز قساوت قلب مي‌آورد: 1. گوش دادن به آوازه‌خواني؛ 2. …[15]

ـ موسيقي علني در آخرالزمان

در ضمن روايتي که درباره نشانه‌هاي آخرالزمان است، آمده است: «آلات لهو نواخته مي‌گردد و يک نفر نيست که نهي از منکر نمايد».[16]

ـ از گناهان کبيره

يکي از گناهاني که به کبيره بودنش تصريح شده «موسيقي و غنا» است. امام هشتم در ضمن نامه‌اي به مأمون، گناهان کبيره را مي‌شمارد و يکي از آن‌ها را سرگرمي به آلات موسيقي معرفي مي‌کند.[17] همچنين شهيد آيت الله دستغيب در کتاب «گناهان کبيره» در دو باب جداگانه به طور مفصل در مورد کبيره بودن غنا و موسيقي بحث مي‌کند.

ـ فرمان خدا به پيامبر

پيامبر اسلام (ص) فرمود: «خدا»، مرا به رسالت برانگيخته است تا براي مردم جهان رحمت باشم و آنان را به سوي سعادت راهنمايي کنم و مرا فرمان داده است که آلات موسيقي را محو کنم و کارهاي جاهليت را براندازم.[18]

آثار غنا و موسيقي در آخرت

آثار ناگوار موسيقي و غنا، نه تنها در اين دنيا عايد شخص نوازنده، خواننده يا شنونده آن‌ها مي‌شود، بلکه علاوه بر همه ضررهاي دنيوي، عواقب وخيم آن‌ها پس از مرگ دامن‌گير اين شخص مي‌گردد و با جرأت مي‌توان گفت که زيان‌ها و محروميّت‌هايي که در آخرت در نتيجه غنا و موسيقي عايد مي‌گردد، به مراتب سخت‌تر و ناگوارتر از بدبختي‌هايي است که در عالم دنيا نصيب شخص گرديده است. زيرا بديهي است که خسران در عالم آخرت، هرگز قابل مقايسه و سنجش با زيانکاري و محروميت عالم دنيا نخواهد بود.

اکنون چند نمونه از زيان‌ها و محروميت‌هاي سخت و طاقت‌فرساي آخرت را از ديدگاه روايات اهل بيت (عليهم السلام) در اينجا بيان مي‌کنيم:

الف) آتش جهنم براي آن‌ها وعده داده شده است

حسن بن هارون (يکي از اصحاب) گويد: از امام صادق (ع) شنيدم که فرمود: «خداوند به مجلس غنا و موسيقي با رحمت نظر نمي‌کند و موسيقي از اعمالي است که خداوند در قرآن کريم، بدان وعده آتش داده است».[19]

ب) در روز قيامت به خواننده غنا نظر رحمت افکنده نمي‌شود

پيامبر اکرم (ص) فرمود: پنج دسته از مردمند که در روز قيامت نظر رحمت به جانب آن‌ها افکنده نمي‌شود (آنان از رحمت خداوند محروم خواهد ماند)؛ از جمله آن‌ها خواننده غنا مي‌باشد».[20]

ج) در روز قيامت در گوش او سرب مي‌ريزند

پيامبر اکرم (ص) فرمود: «هرکس به لهويات گوش دهد، روز قيامت در گوش او سرب آب شده ريخته خواهد شد».[21]

د) در روز قيامت به صورت نابينا و گنگ و کر خواهد بود

رسول اکرم (ص) فرمود: «کسي که ابزار موسيقي را در خانه‌اش نگهداري مي‌کند، در قيامت در حالي مشهور مي‌شود که سياه‌ترين صورت را دارد و به دستش وسيله‌اي از آتش جهنم است و بالاي سر او هفتاد هزار فرشته عذاب، با گرزي بر سر و صورتش مي‌کوبند، و کسي که اهل «غنا و موسيقي» است در حالي از قبر بيرون مي‌آيد که کور و کر و لال مي‌باشد؛ همچنين زناکار و آن که فلوت (صاحب مزمار) و دايره مي‌زند، همانند ايشان محشور مي‌شوند».[22]

ه‍( اگر در آن حال بميرد، بدترين حالات را خواهد داشت

شخصي از امام جعفر صادق (ع) سؤال کرد: من، داخل مستراح مي‌شوم و همسايگاني دارم که نزد آنان، کنيزان آوازه‌خوان است. آن‌ها آوازه‌خواني مي‌کنند و عود مي‌زنند و من هنگامي که داخل مستراح هستم، آواز طرب‌انگيز (موسيقي و غنا) آن‌ها را مي‌شنوم و چه بسا، نشستن در مستراح را طول مي‌دهم و زياد مي‌نشينم! امام صادق (ع) فرمود: «من، تو را به خداي متعال قسم مي‌دهم که آيا تو، کلام خدا را نشنيده‌اي که مي‌فرمايد: «به راستي گوش، چشم و قلب، همه اين‌ها مسئول هستند و در نزد خداي، از آن‌ها بازپرسي خواهد شد؟» آن شخص گفت: بلي وليُ الله گويا من اين آيه از کتاب خدا را از هيچ شخص عرب و عجمي نشنيده بودم، ناچار من به خواست خدا بازگشت مي‌نمايم و به راستي که خدا را استغفار مي‌کنم. حضرت فرمود: «برخيز و برو غسل توبه و نماز به جاي آور؛ زيرا که تو مسلماً امر بزرگي را مرتکب گشتي، اگر تو، بر اين کار و در حال گوش فرا دادن به آن و ارتکاب چنين معصيتي مي‌مردي، در بدترين و سخت‌ترين حالت بودي…»[23]

و) صداي دلرباي درخت بهشتي را نخواهند شنيد

شخصي از امام صادق (ع) سؤال کرد که آيا در بهشت، غنا است؟ حضرت فرمود: «براستي در بهشت، درختي است که خداوند متعال، بادهاي بهشتي را به وزيدن آن‌ها فرمان مي‌دهد، پس آن بادها مي‌وزند و آن درخت، آوازهاي دلربايي مي‌زند که هرگز خلايق مانند آن آوازه‌ها در خوبي و دلربايي نشنيده‌اند». امام صادق (ع) فرمود: «اين پاداش کسي است که در دنيا از خوف خداي متعال، گوش فرا دادن به غنا را ترک کند.[24] هرکس از غنا اجتناب و دوري نگزيند هرگز آن آواز دلربا را نخواهد شنيد».[25]

ز) در آخرت، جايگاه بدي خواهد داشت

امام رضا (ع) فرمود: «کسي که چهل روز در خانه او لوازم موسيقي (طنبور، عود و …) باشد: مورد غضب الهي واقع مي‌شود؛ اگر بميرد گويا فاجر و فاسق مرده است؛ در آخرت جايگاه بدي براي او خواهد بود».[26]

خوانندگي و نوازندگي در روايات

الف) ملعون

امام صادق (ع) فرمود: «خواننده و کسي که اجرتي به او مي‌دهد و کسي که پول مصرف مي‌کند، همه مورد لعنت قرار گرفته‌اند».[27]

ب) دشمن خدا

فردي نزد پيامبر اکرم (ص) آمد و عرض کرد: يا رسول الله! خداوند مرا بيچاره کرده؛ به طوري که روزيِ من فقط از راه نوازندگي ممکن است؛ پس شما اجازه دهيد که دايره بزنم و غنا بخوانم. حضرت فرمود: «من به اين کار اجازه نمي‌دهم. کرامت و بزرگ‌منشي براي تو نيست اي دشمن خدا! روزي و رزق تو را خداوند حلال قرار داده و تو در طريق حرام تلاش داري. اگر دوباره چنين درخواستي کني تو را تأديب خواهم کرد. برو دنبال کسب حلال![28]

ج) جهنم در انتظار است

حضرت علي (ع) مردي را ديدند که نوازندگي مي‌کند. او را از عملش نهي نموده و دستور دادند تا وسيله‌ي نوازندگي را شکستند. آن‌گاه فرمودند: از اين عمل زشت توبه کن! آن مرد نيز توبه کرد. امام (ع) فرمودند: آيا مي‌داني موقع نواختن، ساز (موسيقي) چه معنايي را مي‌رساند؟ عرض کرد: نمي‌دانم؛ البته وصيّ پيامبر بهتر مي‌داند.

حضرت فرمود: آن‌گاه که ساز نواخته مي‌شود، زبان حال او چنين است: به زودي پشيمان مي‌شوي اي صاحب من! به زودي پشيمان مي‌شوي اي صاحب من! به زودي وارد جهنم خواهي شد اي نوازنده من![29]

آلات موسيقي در روايات

الف) مبعوث شده‌ام…

پيامبر اکرم (ص) فرمود: «خداوند، مرا به جهت هدايت و رحمت براي جهانيان فرستاده و مرا فرموده است تا آلات لهو و لعب و موسيقي (مثل تنبک و مانند آن) را نابود کنم».[30]

ب) ساخت شيطان

امام باقر (ع) فرمود: «ساز و دهل، ساخت شيطان است که پس از بيرون رانده شدن آدم از بهشت، ساخت».[31]

ج) تعليم دادن

امام صادق (ع) فرمود: «خريدن کنيزان مغنيه و فروختن آن کنيزان حرام است و تعليم دادن خوانندگي به ايشان کفر است و شنيدن خوانندگي از ايشان نفاق است».[32]

فَاعتبِرُوا يا اُولِي الاَبصارِ

تاريخ، در مورد يکي از نوابغ موسيقي به نام «نيکولو پاگانيني» که او را «ويولونيست شيطان» مي‌نامند و زن‌ها از صداي ويولونش بي‌اختيار به هق هق افتاده و غش مي‌کردند، حکايت آموزنده‌اي دارد.

شهر «نيس» اجازه نمي‌دهد جسد پاگانيني در گورستانش به خاک سپرده شود. جسد ويولونيست که عمري را با هرزگي و انحرافات جنسي گذراند، مدت 56 سال تمام، اين گور به آن گور مي‌شود و زمين هيچ قبرستاني آن را برنمي‌گيرد، زيرا هرجا به خاک سپرده مي‌شود، به زودي مردم آن حدود ادعا مي‌کنند که شب‌ها از داخل قبر، آهنگ ويولون مخلوط با صداهاي جهنمي بلند مي‌شود و تقاضا مي‌کنند، جسد از آنجا به جاي ديگري منتقل شود و براي پسر بيچاره‌اش هم چاره‌اي جز آن نمي‌ماند که نبش قبر کند و جسد نفرين شده‌ي پدرش را به گور ديگري بسپارد.[33]

تذکر

آنچه بايد متذکر شويم، اين است که رواياتي که ذکر شد، همه بيان‌گر نکوهش و نهي اهل بيت (عليهم السلام) از خوانندگي و نوازندگي مطرب (غنا) بوده و دليلي بر حرمت مطلق موسيقي نيست. اين است که علما اجماع حرمت را بر «غنا» بيان نموده‌اند، نه مطلق موسيقي. امّا با يک نگاه عميق اين را مي‌توان استفاده کرد که ائمه اطهار (عليهم السلام) حتي به سوي موسيقي غيرمطرب، ترغيب و تشويق ننموده‌اند. البته، با صوت خوش مخالفتي نداشته و در مواردي نيز به آن تأکيد نموده‌اند؛ چنانچه رسول اکرم (ص) مي‌فرمايند: «اِنّ مِن اَجمَلِ الجمالِ الشِعرَ الحَسَنَ ونغمةَ الصوتِ الحَسَنِ» و«حّسِّنوا القرآنَ بأصواتِکُم فَانّ الصَوْتَ الحَسْنَ يَزيدُ القرآنَ حسناً»[34]