بررسي غنا در آيات قرآن کريم
1. {فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ}[1]
از بتهاي پليد اجتناب کنيد و از سخن باطل بپرهيزيد.
ابوبصير گويد:
از امام صادق (ع) درباره اين آيه سؤال کردم؛ امام (ع) فرمودند: «منظور غنا (آواز طربانگيز) است.»[2]
زيد الشّحام ميگويد:
از امام جعفر صادق (ع) درباره اين آيه سؤال کردم، امام (ع) فرمود: «منظور از «الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ» شطرنج و مراد از «قَوْلَ الزُّورِ» غنا (آواز طربانگيز) است.»
2. {وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا}[3]
بندگان خاص خداوند کساني هستند که شهادت به باطل نميدهند [و در مجالس باطل شرکت نميکنند] و هنگامي که با لغو و بيهودگي برخورد کنند بزرگوارانه از آن ميگذرند.
امام جعفر صادق (ع) در مورد اين آيه فرمودند: منظور غِنا[4] ا ست. در تفسير مجمع البيان آمده است، منظور آيه اين است که بندگان خاص خداوند، در مجالس باطل حاضر نميشوند و منظور از مجالس باطل، مجالس غنا و … ميباشد.[5] در روايت محمد ابن ابي عباد چنين آمده است:
… گفت: از حضرت رضا (ع) در خصوص سماع پرسيدم؟ حضرت فرمود: «اهل حجاز در مورد سماع از خودشان رأي و نظري (فتوايي) دارند و گمان ميبرند که سماع، حلال است و حال آنکه سماع، باطل و لهو است.» سپس فرمودند: «مگر نشنيدهاي که خداوند عزّ و جلّ ميفرمايد: {وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا}؛ مؤمنين کساني هستند که چون بر ناپسندي بگذرند، با بزرگواري و کرامت درگذرند.[6]
3. {وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ}[7]
بعضي از مردم، سخنان بيهوده را ميخرند تا مردم را از روي ناداني، از راه خدا گمراه سازند و آيات الهي را به استهزاء گيرند؛ براي آنان عذابي خوار کننده است». امام محمد باقر (ع) فرمودند: «غنا (آواز طربانگيز) از آن چيزهايي است که خداوند عزّ و جلّ، وعده آتش به مرتکبش داده است». سپس آيه 6 سوره لقمان را تلاوت فرمود: {وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي … }[8]
4. {وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ}[9]
مؤمنان کساني هستند که از لغو و بيهودگي رويگردانند. در تفسير «علي ابن ابراهيم القمي» از امام صادق (ع) نقل شده که امام (ع) فرمودند: «لغو» در آيه 3 سوره مؤمنون، غنا و ملاهي ميباشد.[10]
5. {وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ…}[11]
خداوند، خطاب به شيطان ميفرمايد: «هرکس را ميتواني، با صداي خودت تحريک کن».
بعضي از مفسران، آن را تنها به معناي نغمههاي هوسانگيز موسيقي و خوانندگي تفسير کردهاند که هرگونه تبليغات گمراهکننده را که در آن از وسايل صوتي و سمعي استفاده ميشود، شامل ميگردد.[12] عبدالله ابن مسعود ميگويد: مراد از صداهاي شيطان در آيه، آوازخواني و موسيقي ميباشد.[13] در پايان ميتوان گفت: از اين آيه استفاده ميشود که نخستين برنامه شيطان استفاده از موسيقي و نغمههاي هوسانگيز است.[14]
6. {أَفَمِنْ هَذَا الْحَدِيثِ تَعْجَبُونَ وَتَضْحَكُونَ وَلَا تَبْكُونَ وَأَنتُمْ سَامِدُونَ}[15]
شيخ طبرسي در ذيل تفسير اين آيه ميفرمايد: «وقيل يدخلُ فيه الغِناءُ»[16]
بعضي از مفسرين گفتهاند که در مذمّت اين آيه غنا داخل است؛ و زمخشري نيز ميگويد:
«قال بَعضُهُمْ لجاريتِهِ: «اسمِدي لَنا أي غَنَّّي (لنا)؛[17] بعضي از اعراب، به کنيزهاي خود ميگفتند که غنا کن».
بدين ترتيب معناي آيه به اين صورت خواهد بود که حضرت حق تعالي، از روي طعن به آن جماعت ميفرمايد: «آيا از اين حديث تعجب ميکنيد و ميخنديد و نميگرييد و استهزاء ميکنيد و حال آنکه شما غنا ميکنيد». معلوم است که در اينجا استفهام به معناي نهي است؛ و اين آيه بيانگر نهي خداوند از غنا ميباشد.
[1]. سوره حج، آيه 30.
[2]. عَنْ ابي بصير قال: سألتُ اباعبدالله عليه السَّلام عَن قولِ الله عزَّ وجلَّ: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» قال: «الغناءَ»، (کافي، ج 6، ص 431).
[3]. سوره فرقان، آيه 72.
[4]. عن أبي عبدالله (ع) قال في قوله (عزّ وجلّ) «وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا» قال: «الغناء». (کافي، ج 6، ص 433؛ وسائل الشيعه، ج 17، ص 304؛ دعائم الاسلام، ج 2، ص 28).
[5]. مجمع البيان: «وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ» أيْ لا يحضَرونَ مجالِسَ الباطِلِ، و يدخُلُ فيه مَجالِسِ الغِناءِ والفَحشاءِ و …
[6]. وسائل الشيعه، باب 99، من ابواب ما يکتسب به.
[7]. سوره لقمان، آيه 6.
[8]. … عن مهران بن محمد عن ابي عبدالله (ع) قال: سمعته يقول: الغناء مما قال الله عزّ و جلّ: و من الناس من يشتري… (وسائل الشيعه، باب 99، ح 7) و رواياتي نيز در دعائم الاسلام، ج 2، ص 207؛ وسائل الشيعه، ج 17، ص 310؛ مستدرک الوسائل، ج 13، ص 212؛ 37 حديث ديگر… موجود است. و در تفاسيري همچون طبري، قرطبي، سيوطي نيز لهوالحديث را به غنا و آوازه خواني تفسير کردهاند.
[9]. سوره مؤمنون، آيه 3.
[10]. تفسير علي بن ابراهيم القمي، ج 2، ص 88.
[11]. سوره اسراء آيه 64.
[12]. تفسير نمونه، ج 12.
[13]. تفسير طبري، ج 15، ص 18، تفسير الميزان، ج 13، ص 149.
[14]. تفسير نمونه، ج 12، ص 184.
[15]. سوره نجم، آيات 59 تا 61.
[16]. مجمع البيان، ج 9، ص 184.
[17]. الکشّاف، ج 4، ص 430.