گزارش اجمالی یک ساله امور خیریه سازمان اوقاف وامور خیریه
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه از تهیه هزار و ۸۵ جهیزیه برای نیازمندان در سال ۹۹ خبر داد و گفت: سازمان اوقاف و امور خیریه در سالی که گذشت نزدیک به ۱۰ میلیارد تومان برای آزادی زندانیان هزینه کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد شرفخانی، رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه، در گفتوگو با ایکنا، ضمن تشریح برنامه‌های این مرکز در سال ۹۹، اظهار کرد: سازمان اوقاف و امور خیریه تنها نهاد و سازمان دولتی و حاکمیتی در کشور است که در نام آن عنوان امور خیریه وجود دارد و این سازمان با امکاناتی که در اختیار دارد می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌های مردمی سهم بسزایی در انجام این امر مهم، که انجام آن را جزء رسالت‌های ذاتی خود می‌داند، داشته باشد. همچنین، در بند هفت ماده یک قانون اوقاف، كه مصوب مجلس در سال ۶۳ است، ذکر شده هر مالی كه به غیر از عنوان وقف برای امور عام‌المنفعه و خیریه اختصاص یافته در حكم موقوفات عامه است و چنانچه فاقد متولی باشد، با اذن ولی فقیه تحت نظارت سازمان اوقاف قرار خواهد گرفت.
شرفخانی تصریح کرد: در تمام اذن‌های رهبر معظم انقلاب به ریاست سازمان در دوره‌های قبلی و کنونی همین بند هفت بیان شده است. همچنین، ماده پنج قانون اوقاف اشاره می‌كند که سازمان حج و اوقاف می‌تواند در اموری كه اداره آن به عهده سازمان است، شخصی یا هیئتی را به عنوان امین یا هیئت‌امنا تعیین كند و شوراهای خیریه در استان‌ها و شهرستان‌ها نیز با همین نگاه راه‌اندازی شده است و بر این اساس مرکز امور خیریه اقدام به ایجاد ساختار مردمی امور خیریه در ۲۵ استان و ۷۲۷ شهرستان با عنوان «ستاد هماهنگی امور خیریه در استان‌ها» و «شوراهای امور خیریه در شهرستان‌ها» با مشارکت نیروهای دغدغه‌مند جهادی، خیّرین، واقفان، متولیان، تشکل‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد مرتبط با امور خیر کرد که در حال حاضر ۱۲۵ داوطلب خیّر در ستادهای هماهنگی امور خیریه و ۱۲۲۲ داوطلب خیّر در شوراهای امور خیریه مشغول ارائه خدمات خیر هستند.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف ادامه داد: ستاد هماهنگی و شوراهای امور خیریه تشکلی مردمی، غيرانتفاعی، غیردولتی و داوطلبانه بوده و به منظور هم‌افزایی و بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت‌های مردمی، تشکل‌ها و مؤسسات خیریه و ظرفیت موقوفات برای محرومیت‌زدایی و تسهیل‌گری برای ارائه خدمات به نیازمندان براساس اهدافی که بدان اشاره می‌شود، تحت اشراف ادارات اوقاف و امور خیریه شهرستان‌هاست و به عنوان بازوی اجرایی و عملیاتی به صورت تخصصی فعالیت میکند. اهم موارد قابل توجه در این حوزه شامل تسهیل امر ازدواج و ترویج فرهنگ ازدواج (کمک به امر تهیه جهیزیه و خدمات برای برگزاری مراسم ازدواج)، ارائه خدمات به بیماران نیازمند و پیگیری امور درمانی و سلامت افراد خانواده‌های نیازمند (بیماران، سالمندان و معلولان نیازمند)، حمایت و مراقبت از ایتام، بی‌سرپرستان، بدسرپرستان با رویکرد توانمندسازی، خدمات‌دهی، کمک و حمایت از آسیب‌دیدگان حوادث بلایای طبیعی در منطقه، کمک به آزادی زندانیان جرائم غیرعمد و جرائم عمدی که دوره محکومیتشان را گذرانده‌اند ولی به علت اعسار در زندان هستند و مشارکت‌گیری و تلاش برای احیا و فعال‌سازی موقوفات و رقبات انتفاعی در حوزه‌های درمانی و سلامت، ایتام، بی‌سرپرستان، بدسرپرستان، معلولان سالمندان، پرورشگاه و آسایشگاه براساس نیت واقفان و خیّران است.
شرفخانی تصریح کرد: رویكرد ستاد هماهنگی شوراهای امور خیریه هم‌افزایی، هماهنگی، تسهیل‌گری و ارزیابی و نظارت نسبت به شوراهای خیریه، بومی‌سازی دستورالعمل‌ها و ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی بین مؤسسات خیریه است. سازمان اوقاف و امور خیریه به دنبال صدور مجوز برای مؤسسات خیریه نیست، بلکه در پی گسترش شوراهای امور خیریه در شهرستان‌ها، بخش‌ها حتی در روستاها به صورت گروهی یا تخصصی است. این سازمان با راه‌اندازی شوراهای تخصصی خیریه در استان و شهرستان‌ها به دنبال هم‌افزایی و هماهنگی میان مؤسسات خیریه بوده و هرگز برای رقابت با مؤسسات خیریه وارد عمل نشده است و به دنبال تسهیل‌گری و حمایت قانونی از ایشان است. به عنوان نمونه ماده شش آئین‌نامه اجرایی قانون تشكیلات و اختیار سازمان اوقاف، بیان میکند: «تمام مؤسسات خیریه می‌توانند از سازمان اوقاف برای بحث مفاصا حساب مالیاتی گواهی بگیرند».
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف اظهار کرد: بنابراین برای ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی بین مؤسسات خیریه و مجامع فعال خیریه، ضروری بود که ساختاری طراحی شود و در حال طراحی و آماده‌سازی پلتفرمی برای هم‌افزایی، هماهنگی، تسهیل‌گری در ارائه بهتر خدمات مؤسسات خیریه، مجامع فعال خیریه و خیّرین هستیم. فعالیت‌های نیکوکارانه از دیرباز رواج داشته که با ورود اسلام و توصیه مؤکد قرآن کریم به مدل‌های اسلامی آن، مانند وقف، بیش از پیش گسترش یافته است. این فعالیت‌ها تا چند دهه پیش به صورت سنتی و قائم به فرد انجام می‌شد، اما با ظهور ساختارهای نوین اداری در کنار تداوم فعالیت‌های فردی، امور خیر نیز نهادینه شده است و به صورت ساختارهای رسمی دولتی یا مؤسسات خیریه خصوصی توسعه یافت.
وی تصریح کرد: به دلیل پراکندگی مراجع ارائه مجوز خیریه، آمار دقیقی از تعداد مؤسسات خیریه و سازمان‌های مردم‌نهاد وجود ندارد. تخمین زده می‌شود که حدود ۲۰ هزار مؤسسه خیریه ثبت‌شده در ایران وجود دارد. نبود سازوکار نظارت برای مؤسسات خیریه باعث شده است که موارد اندک فساد مالی، اخلاقی و سیاسی عده‌ای محدود، چهره خیریه‌ها و خیّرین را مورد سوءظن قرار دهد. با این حال هر ساله منابع عظیمی در حوزه خیریه و خیّران جذب و هزینه می‌شود که فقط می‌توان با جست‌وجو در مصاحبه‌ها و نشریات متوجه بعضی مقادیر شد و آمار غیررسمی نشان‌دهنده حجم قابل توجه این منابع است.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف گفت: با توجه به گستره فعالیت‌های نیکوکارانه، حجم زیاد منابع مالی و انسانی و نیز گسترش مطالعات علمی در این حوزه در جهان، این امر در ایران به ندرت مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. از این رو پژوهش و فرهنگ‌سازی در حوزه امور خیر از مسائل مهم و دارای اولویت جامعه ایران است. لذا طی دو سال گذشته سازمان اوقاف و بنیاد خیریه راهبری آلاء به منظور گفتمان‌سازی و تولید دانش در حوزه امر خیر، دومین و سومین همایش ملی خیر ماندگار را با مشارکت نهادهای علمی و اجرایی در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹ با موضوع «مطالعه و ارزیابی نظام حکمرانی امور خیر در ایران» برگزار کرد تا با تولید و به‌کارگیری دانش در حوزه امر خیر، منابع محدود خیریه‌ها و خیّرین، عالمانه و بهینه هزینه شود و با فرهنگ‌سازی بتوانیم مشکلات و معضلات جامعه را بهتر برطرف کنیم.
حجت‌الاسلام شرفخانی بیان کرد: همایش اخیر (سومین همایش در ۱۱ اسفند ۱۳۹۹) دارای هفت محور مباحث نظری، مطالعه و ارزیابی تجربه‌های جهانی، تجربه‌های ملی، نقش نهادهای بازیگر عرصه خیر، آسیب‌ها و چالش‌های حکمرانی امور خیر، حکمرانی مطلوب امور خیر در ایران و ایده‌های نو بود. خیریه‌ها در ایران به دليل تعدد مجوزها از نهادهای مختلف و نداشتن قوانین جامع دچار مشكلاتی هستند. سازمان اوقاف برای آسیب‌شناسی قوانین حاکم بر فعالیت خیریه‌ها و عام‌المنفعه‌ها و همچنین، برای رفع آسیب‌ها، طرح (آسیب‌شناسی حقوقی قوانین و مقررات مربوط به امور خیر و تبیین نقش سازمان اوقاف و امور خیریه در رفع آسیب‌ها) را در دستور کار قرار داد و با برگزاری نشست‌های تخصصی با مؤسسات مختلف به بررسی و ارزیابی طرح پرداخت.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف گفت: طرح «آسیب‌شناسی حقوقی قوانین و مقررات مربوط به امور خیر و تبیین نقش سازمان اوقاف و امور خیریه در رفع آسیب‌ها به سفارش سازمان اوقاف از سوی بنیاد خیریه راهبری آلاء در چهار فصل تدوین شده است و به مباحثی همچون تحلیل روابط حقوقی اشخاص خیّر با مؤسسات عام‌المنفعه و آثار آن؛ تشکیل، انحلال و نظارت بر مؤسسات خیریه؛ تسهیلات قانونی مؤسسات عام و تبیین نقش سازمان اوقاف و امور خیریه در رفع آسیب‌های حقوقی حوزه امور خیر و عام‌المنفعه و محدودیت‌های آن می‌پردازد. یکی از رویکردهای مرکز امور خیریه سازمان اوقاف برای کمک به خانواده‌های بی‌بضاعت و نیازمند، آزادسازی زندانیان جرائم غیرعمد است که به علت عدم توان مالی در زندان به سر می‌برند. سازمان اوقاف با مشارکت سازمان زندان‌های کل کشور، طرح آزادسازی زندانیان جرائم غیرعمد به‌ویژه بانوان سرپرست خانوار را در دستور کار خود قرارداده است. در مورد آزادی زندانیان منظور افرادی هستند که جرائم غیرعمد، محکومیت مالی یا پرداخت مهریه دارند.
وی ادامه داد: افراد مختلفی به واسطه چک، عدم پرداخت بدهی، تصادفات یا بدهی ناشی از دیه صدمات غیرعمدی یا ضمانت شوهر یا ضمانت برادر و کسانی که در رفتارشان نیت مجرمانه وجود نداشته است و شاید هرگز در زندگی‌شان مرتکب رفتارهای نابهنجار نشده باشند به زندان می‌‌‌افتند. برای همین باید کمک کرد تا این افراد، بی‌دلیل در زندان نمانند. از پایان سال ۹۸ تا پایان ۹۹ سازمان اوقاف با پرداخت ۸۹ میلیارد و ۲۸۱ میلیون و ۸۹۰ هزار ریال در کل کشور ۱۰۰۸ (یک هزار و هشت نفر) زندانی را آزاد کرده است که از این مبلغ، ۳۶ میلیارد و ۱۳۳ میلیون و ۸۲۰ هزار ریال از طریق شوراهای امور خیریه با جلب و جذب مشارکت‌های مردمی جمع‌آوری و بقیه از محل موقوفات پرداخت شده است.
شرفخانی افزود: سازمان اوقاف در راستای اشاعه و ترویج سنت‌های اسلامی و آزادسازی زندانیان جرائم غیرعمد، تفاهم‌نامه‌ای را با ستاد دیه و حمایت از زندانیان نیازمند برای ارائه خدمات بهتر در راستای کمک به آزادسازی زندانیان جرائم غیرعمد منعقد کرده است. در ساختار جدید سازمان اوقاف به منظور دستگیری از نیازمندان و محرومان، تسهیل امر ازدواج آسان مورد توجه قرار گرفته و برنامه‌ریزی‌ها انجام شده است و تلاش می‌کنیم که جهیزیه مناسبی را با مشارکت مردم و خیّرین تهیه و نیز مراسم عقد و عروسی آنها را با استفاده از ظرفیت موقوفات و مردم برگزار کنیم.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف تصریح کرد: شوراهای هماهنگی امور خیریه با همکاری مؤسسات و تشکل‌های خیریه به شناسایی زوج‌های جوان بی‌بضاعت و مستحق، که به دلیل ناتوانی در تهیه جهیزیه زندگی مشترک را شروع نکرده‌اند، پرداخته و با برنامه‌ریزی به تهیه جهیزیه برای آنان اقدام کرده است. از پایان سال ۹۸ تا پایان سال ۹۹ سازمان اوقاف اقدام به تهیه جهیزیه برای بیش از یک هزار و ۸۵ زوج کرده که جمع آن ۱۲۴ میلیارد ۸۷۶ میلیون و ۲۸۹ هزار ریال است و از این مبلغ ۱۱۱ میلیارد و ۸۵۳ میلیون ریال از طریق شوراهای امور خیریه در شهرستان‌ها با مشارکت مؤسسات و خیّرین جمع‌آوری شده و بقیه از محل موقوفات مرتبط با ازدواج تأمین شده که متأسفانه موقوفات موجود برای امر ازدواج خیلی محدود و اندک است.
وی بیان کرد: یکی از اقداماتی که در عرصه امور خیریه انجام می‌شود، طرح تحول مراکز درمانی موقوفه و خیریه است که با احیا، فعال‌سازی و ارتقای مدیریت بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های تحت پوشش سازمان اوقاف و امور خیریه، طرح تحول در عرصه سلامت و درمان در موقوفات تحقق خواهد یافت. در حال حاضر آمار، اطلاعات و رتبه‌بندی این مراکز اعم از احیای رقبات موقوفات درمانی، احیای درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها به منظور ارتقای بهره‌وری مدیریتی در حال انجام است. همچنین جلسه مشترکی بین مسئولان سازمان اوقاف و وزارت بهداشت و درمان با حضور حجت‌الاسلام خاموشی، رئیس سازمان و نمکی، وزیر بهداشت، برگزار و درباره احیا و توسعه موقوفات درمانی و رفع مشکلات بیمارستان‌ها و مراکز درمانی موقوفه و خیریه گفتوگو شد و نیز فرایند اجرای طرح تحول مراکز درمانی موقوفه و خیریه ارائه و تفاهم‌نامه همکاری بین سازمان و وزارت بهداشت با هدف استفاده از ظرفیت طرفین برای دستیابی به نظام تعالی سلامت کشور و ارتقای فرهنگ وقف و سلامت منعقد شد.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف اظهار کرد: مجموع موقوفات درمانی فعال کشور هزار و ۱۲۷ واحد درمانی و سهم موقوفات درمانی فعال کشور حدود ۲۵ درصد کل مراکز درمانی است. به عبارتی موقوفات درمانی حدود ۲۵ درصد در حوزه سلامت کشور نقش دارند و از بین آنها ۱۳۳ واحد بیمارستان، ۴۰۲ واحد درمانگاه، ۲۳۷ واحد مرکز بهداشت، ۴۱ واحد پایگاه بهداشت، ۲۷۰ واحد خانه بهداشت، دو واحد داروخانه، دو واحد مرکز جراحی، سه واحد مرکز توانبخشی، سه واحد مراکز آزمایشگاهی، ۱۴ واحد مرکز فوریت‌های پزشکی و ۲۰ واحد مرکز آموزشی و اداری است.
حجت‌الاسلام شرفخانی گفت: از آنجا که ۲۵ درصد مراکز درمانی کشور موقوفه هستند، جلساتی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور تغییر و تحول در تعرفه‌های درمانی برگزار شده است تا برای هر موقوفه درمانی، تعرفه جداگانه‌ای بر اساس ظرفیت آن موقوفه و با استفاده از ظرفیت متخصصین در نظر گرفته شود. به عنوان مثال در برخی موارد تعرفه‌ها آزاد و در برخی بخش‌ها براساس نیات واقفان باشد. همچنین نیت واقفان سلامت به تأمین دارو، هزینه‌های بستری بیماران نیازمند و بی‌بضاعت، خرید و تجهیز مراکز درمانی، بیماران خاص و … اختصاص داده شده است. در همه استان‌ها و شهرستان‌ها می‌توان ردپایی را از موقوفات حوزه سلامت حداقل به صورت خانه بهداشت یا منابع پشتیبانی مانند تأمین دارو و هزینه درمان مشاهده کرد.
وی ادامه داد: سازمان اوقاف از طریق شوراهای امور خیریه، کمک‌های نقدی و غیرنقدی را برای تأمین بخشی از هزینه‌های سلامت از قبیل دارو، درمان و بستری جامعه هدف یعنی ایتام و افراد بی‌سرپرست و نیازمند بیمار پرداخت میکند. از اواخر سال ۹۸ تا پایان سال ۹۹ از محل موقوفات مرتبط ۲۵۰ میلیارد و ۵۴۶ میلیون ریال برای کمک به بیماران نیازمند و ۱۵۰ میلیارد و نیز ۲۹۲ میلیون میلیارد ریال برای ارتقا و تجهیز مراکز درمانی از محل موقوفات مرتبط هزینه شده و ۴۰ میلیارد ریال برای خرید تجهیزات برای بیمارستان‌های درگیر با کرونا مساعدت شده است. همچنین، در ایام شیوع کرونا ۳۵ بیمارستان و مرکز درمانی موقوفه در خط مقدم خدمات‌دهی به بیماران هستند.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف افزود: در راستای برنامه‌ریزی برای احیا و فعال‌سازی موقوفات و رقبات انتفاعی در حوزه‌های درمانی و سلامت براساس نیت واقفان پلتفرمی جامع به نام پلتفرم مدیریت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی موقوفه با همکاری مرکز فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی طراحی شده است که در حال جمع‌آوری اطلاعات از کلیه استان‌ها هستیم. برنامه‌ریزی برای فعال‌سازی و احیای دارالایتام و پرورشگاه‌های موقوفه یکی دیگر از سرفصل‌های کاری مرکز امور خیریه سازمان اوقاف است و در حال برنامه‌ریزی به منظور فعال‌سازی رقبات و موقوفات برای دارالایتام‌‌های غیرفعال از طریق ساختارهای قانونی و نهادهای مرتبط همراه با استاندارهای لازم هستیم.
وی بیان کرد: بر اساس نیات واقفان، برخی از مکان‌ها برای ساخت دارالایتام وقف شده است، ولی برای این منظور قابل استفاده نیست و تلاش می‌شود که براساس نقشه طراحی‌شده، در آینده ساخت‌وساز آن مجموعه‌ها براساس نیات واقفان یعنی نگهداری ایتام و همچنین، اجرای برنامه‌های آموزشی انجام شود. پلتفرمی جامع به نام مدیریت دارالایتام و سرپرستی موقوفه طراحی شده که در حال جمع‌آوری اطلاعات دارالایتام و سرپرستی موقوفه از کلیه استان‌هاست.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف گفت: از اقدامات دیگر مرکز امور خیریه، کمک به افراد و خانواده‌های نیازمند، ایتام و بی‌سرپرست در قالب طرح دست‌های مهربانی است که شوراهای امور خیریه با شناسایی ذی‌نفعان این طرح و همچنین، با جمع‌آوری مشارکت‌های مردمی، خیّرین، تشکل‌های جهادی و عواید حاصل از موقوفات مرتبط اقدام به مساعدت میکند که با توجه به وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم و شیوع کرونا، برای حمایت از خانواده‌های محروم و بی‌بضاعت از اواخر ۹۸ تا پایان ۹۹ مبلغ ۶۴۰ میلیارد و ۶۶۵ میلیون و ۴۲۲ هزار و شش ریال هزینه شده که ۴۴۰ میلیارد و ۱۶۵ میلیون و ۶۳۹ هزار و ۶۷۲ ریال از محل موقوفات مرتبط بوده و ۲۰۰ میلیارد و ۴۹۹ میلیون و ۸۰۲ هزار و ۳۳۴ ریال از طریق شوراهای امور خیریه در قالب ۵۳۵ هزار بسته معیشتی در اختیار نیازمندان قرار گرفته است که بیشترین مساعدت‌شوندگان، نیازمندان متأثر از شیوع کرونا هستند. همچنین، مساعدت‌هایی در قالب کارت هدیه در اختیار مؤسسات خیریه قرار گرفته که با شناسایی مؤسسات خیریه در میان خانواده‌های نیازمند توزیع شده و در راستای انجام امینانه نیت واقفان نیز ۹۱ میلیارد و ۹۲۰ میلیون ریال از محل موقوفات برای مراکز ایتام و سرپرستی هزینه شده است.
