زعامت حوزه نجف تا وفات شیخ انصاري

اداره حوزه علميه نجف در سال 1262 ق. به شيخ محمد حسن معروف به صاحب جواهر رسيد وي از فقهاي بزرگ شيعه و مؤلف کتاب معروف جواهر در فقه است، اين کتاب بسيار مفصل، مرجع فقها در فروع مسائل فقهيه است. شيخ محمد حسن در روزهاي آخر عمرش به تشکيل مجلسي امر نمود و سفارش کرد که فقهاي مشهور نجف در آن حاضر شوند.

چون جلسه فراهم آمد، صاحب جواهر، شيخ انصاري را در آن مجلس نيافت. فرمود تا شيخ را نيز در آن مجلس حاضر کنند، شيخ را در حرم اميرالمؤمنين عليه السلام يافتند در حالي که براي سلامت صاحب جواهر دعا مي کرد؛ او را به آن مجلس آوردند، صاحب جواهر شيخ را نزد خود طلبيد و دست او را روي قلب خود نهاد و گفت: اکنون بر من گوارا شد. سپس روي به فقهاي حاضر در مجلس نمود و گفت: مرجع و رئيس علمي شما پس از من ايشان هستند؛ آنگاه شيخ انصاري را مخاطب قرار داد و گفت: اي شيخ در مسائل فقهي احتياط هاي خود را کمتر کن، که اسلام شريعتي است که احکام آن بر سهولت و سادگي نهاده شده است.

معروف بود که شيخ انصاري در فتواهايش احتياط بسيار مي کند. صاحب جواهر ماه شعبان 1266 ق. وفات و زعامت شيعه به شيخ انصاري رسيد. محققا کثرت علم و شهرت و تقواي شيخ نزد صاحب جواهر مسلم بود که رياست حوزه علميه نجف را به او تفويض نموده است والا رسم نيست که مجتهد مرجعي براي خود جانشين تعيين کند. پس از وفات صاحب جواهر، شيخ انصاري بوسيله نامه اي جريان را به دوست و همدرس قديمي خود، سعيد العلماء مازندراني بنوشت و چنين يادآور شد: زماني که هر دو در کربلا از محضر درس مرحوم شريف العلماء استفاده مي کرديم، شما از حيث درس و معلومات بر من مقدم بودي، حال شايسته است، به نجف آمده رياست حوزه را عهده دار شويد.

سعيد العلماء در جواب شيخ نوشت: چون مدتي است به امور درسي اشتغال ندارم ولي شما تاکنون به تدريس و مباحثه مشغوليد؛ لذا براي احراز اين مقام سزاوارتريد. شيخ انصاري تا رسيدن جواب سعيد العلماء، رياست حوزه را به عهده نگرفت و پس از دريافت جواب سعيد العلماء به منبر رفت و براي عده کثيري از فقها و طلاب و فضلا حتي مردمان عادي که پاي منبر او گرد آمده بودند، در اثبات تقليد اعلم ، دلايلي علمي بيان داشت که همه دليلها، اعلميت وي را نزد فقها و فضلا و شنوندگان ثابت گردانيد و تقرير دلايل شيخ چنان متقن و قوي بود که مخالفين وي نيز به زعامت او اذعان کردند. شيخ پس از ايراد سخنراني از منبر به زير آمد و به حرم اميرالمؤمنين عليه السلام مشرف شد و از حضرت خواست تا او را لغزشهاي مختلف در اين امر خطير رياست عامه شيعيان مصون دارد و در مشکلات زعامت وي را ياري فرمايد.

شيخ انصاري از سال 1266ق. تا هنگام وفات 17 جمادي الثاني سال 1281ق. رياست علميه فقهاي شيعه را داشت و مورد تکريم و احترام فوق العاده فقها و دانشمندان و رؤساي کشورهاي اسلامي قرار گرفت و نخستين فقيهي بود که يگانه مرجع شيعيان جهان گرديد.