آموزش و پرورش را هنوز با محتواي اسلامي طراحي نكرده ايم
بررسي «شاخصه هاي تربيت اسلامي در مقايسه با ديگر نظام هاي تربيتي» به مناسبت روز تربيت اسلامي و امور تربيتي
به مناسبت روز تربيت اسلامي و امور تربيتي و بررسي «شاخصه هاي تربيت اسلامي» به سراغ حجت الاسلام شرفخاني، كارشناس تربيت ديني، معاون فرهنگي سازمان اوقاف و امور خيريه و مولف آثاري چون «رفتارشناسي امام علي(ع)»، «عبرت هاي فاطميه» و «انسان، غنا و موسيقي» رفته ايم. وي مي گويد: «اگر بخواهيم تربيت جوانان براساس تربيت اسلامي باشد، ضروري است مباني آموزشي براساس شاخصه هاي اسلامي تعريف شود چرا كه امر تربيت از بخش آموزش جدا نيست و مربيان و معلمان عرصه آموزش نيز تربيت شدگان سفره اسلام هستند. در تربيت جوانان، معرفي كردن الگوهاي كامل در بين آنان حايز اهميت است.» مشروح اين گفت و گو را در ادامه مي خوانيد:
é جناب شرفخاني ضرورت تبيين و توجه به تعليم و تربيت اسلامي در جامعه چيست؟
اين امر به فلسفه خلقت انسان برمي گردد. خداوند متعال انسان را خلق كرد تا با تلاش به كمال و به جايگاه اصلي خود كه خليفئ اللهي است برسد و توانايي هاي نهفته خود را در اين دنيا به فعليت و شكوفايي برساند و از اين طريق جايگاه رفيع انسانيت را درك كند و سعادت و خوشبختي و رستگاري در دنيا و آخرت را به دست آورد.
تعليم و تربيت از مهمترين مولفه هاي اصلي نظام اسلامي در جامعه محسوب مي شود چرا كه در اهداف بعثت رسول گرامي اسلام(ص) موضوع تعليم و تربيت به عنوان اصل محوري قرار گرفته و پيامبر اكرم(ص) تربيت را از خود و اطرافيانش آغاز و تعليم و آموزش را نيز از نخستين روزهاي هجرت شروع كرد براي اين كه يكي از مسائل ارزشمند در زندگي بشر، علم و آگاهي است.
اگر انبيا و اوليا همه جزو معلمان جامعه بودند و معلمي شغل انبيا محسوب مي شود، به خاطر اهميت و جايگاه رفيع آن در نظام اسلامي است. هر چند تعليم بدون تربيت فايده اي ندارد بلكه مضر هم خواهد بود و قابل توجه اين كه تربيت بي تعليم هم نمي شود و نتيجه بخش نخواهد بود. اين دو همراه هم دو بالي هستند كه پرواز انسان را تضمين خواهند كرد؛ پس ضروري است در جامعه اسلامي اين دو امر كه پيشرفت، توسعه و سعادت و رستگاري جامعه را به ارمغان خواهد آورد، تبيين شود.
é «تعليم» و «تربيت» كدام يك بر ديگري تقدم دارند؟
«تعليم» و آموزش بايد با «تربيت» آميخته باشد و نبايد اين تفكر در مراكز آموزشي شكل بگيرد كه معلم بايد امر آموزش را عهده دار باشد و مربي كس ديگري باشد اما آنچه از معارف اسلامي استخراج مي شود معلم و مربي است كه در اين صورت مي تواند جامعه را به سمت پيشرفت و سعادت هدايت كند؛ هر چند كه تربيت بي تعليم هم مفهومي ندارد اما تربيت سنگ بناي شخصيت فكري و روحي هر انساني است و تربيت است كه انسان را به حركت در مي آورد و به همين خاطر بر آموزش كه تنها به تقويت قواي عقلاني انسان مي پردازد، تقدم رتبه اي دارد؛ چنانچه در آيه 164 سوره مباركه آل عمران خداوند متعال مي فرمايد: «وَ يزَكيهِم وَ يعَلِّمُهُمُ الكتابَ وَ الحِكمَه»؛ اين نشان از تقدم تزكيه بر تعليم دارد؛ البته تعليم و تربيت رابطه تنگاتنگي با هم دارند و جدا شدن آن ها اثرات هر يك را از بين مي برد.
é از مهم ترين ويژگي هاي تربيت اسلامي چيست و در اين بين اصل توحيد و خدامحوري چه جايگاهي دارد؟
تربيت در مذاهب و مكاتب مختلف ويژگي هايي دارد كه اين ويژگي ها سبب تفاوت مكتب تربيت اسلامي از ديگر مكاتب شده است. يكي از ويژگي هاي بي مانند مكتب اسلام اين است كه انسان را براساس توحيد و خدامحوري تربيت مي كند. براساس «تربيت توحيدي» انسان از اطاعت و تسليم در برابر همه چيز و هر چيزي رهايي پيدا مي كند و خود را مرتبط و متصل به اقيانوس لايزال قدرت الهي مي بيند و حركت خود را شتابان به سمت سعادت ادامه مي دهد. اگر امروز در بعضي از جوامع اسلامي عقب ماندگي و ناتواني هايي ديده مي شود علت آن چيزي جز تعليم و تربيت غيرخدا محورانه نيست چرا كه در تربيت توحيدي نفي سلطه هاي غيرخدايي و تسليم نشدن و تلاش و پيشرفت، عزت و قدرت، هدف آرماني تعليم و تربيت اسلامي است.
يكي از ويژگي هاي تربيت اسلام جامعيت آن از تمامي جنبه هاي حيات انساني اعم از جنبه هاي فردي و اجتماعي، مقاطع سني يا جنسيتي و نژادي، مليت و هر چيز ديگري است و يكي ديگر از مهمترين ويژگي هاي نظام تربيتي اسلامي منبع و ماخذ وحياني و آسماني آن است و به همين خاطر هم با فطرت انساني همسو است و استحكام و اتقان و جامعيت بيشتري دارد. همچنين داشتن اسوه هاي الهي و ماندگار كه جزو بشر و همانند تمام انسان ها و الگوي تمام عياري هستند كه دسترسي آن ها بسيار راحت تر و درك ابعاد تربيتي اسلامي آن ها آسان تر و عيني تر است نيز ديگر ويژگي تعليم و تربيت اسلامي است، البته از عوامل موفقيت اين تربيت، راه و روش ها و برنامه هاي تربيتي عملي و عيني است و محدود به عصر و نسل و جغرافيــاي خاصي نيست بلكه جهـــــان شــــمول و همه گير است.
é قرآن به عنــوان يكي از منابـــع تربيتي اسلام چه نقشي در شكل گيري كمال انساني دارد؟
در جامعه اسلامي آنچه مي تواند به عنوان مهمترين مرجع و منبع در امر تربيت قرار گيرد منبع وحياني است كه قرآن كريم به عنوان مرجع اصلي و سيره پيامبر اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) به عنــوان مفسران اين كتاب وحي و الگوهاي جامع در ابعاد مختلف، جامعه را به سمت حيات طيبه سوق خواهد داد و حيات دنيوي انسان ها با آرامش و آسايش و پيشرفت خواهد بود و حيات اخروي سعادت و رستگاري را به همراه خواهد داشت.
دين اسلام، دين كامل و همه بعدي است و براي جامعه در ابعاد اقتصادي، سياسي، فرهنگي و اجتماعي برنامه روشني دارد و در امر تربيت نيز به جهت غناي آن راهبرد و راهكار و الگوهايي را ارائه نموده است تا انسان در مسير حركت خود بتواند از منابع غني و الگوهاي عملي استفاده كند.
é بر اين اساس اصول تعليم و تربيت اسلامي چه تفاوتي با ساير نظامات تربيتي در ديگر جوامع دارد؟
بسياري از نظام هاي تربيتي، تنها به يك جنبه از وجود انسان كه جنبه محسوس انسان است، توجه مي كنند و به جنبه نامحسوس انسان دقت و توجهي ندارند و حتي آن را انكار مي كنند؛ امّا در نظام تربيتي اسلام همه جوانب انسان مورد توجه است. جسم، روح، فرد و جمع، دنيا و آخرت و حتي پرورش جسم و تقويت و سالم نگه داشتن آن به همراه پرورش و تربيت روح از اصول تربيت اسلامي است.
é در آيات و احاديث اسلامي اين الـــگوها چطور مطرح شده اند؟
در قـرآن و عترت الگو به دو صورت مطرح شده؛ يكي اين كه در قرآن و سيره اهل بيت(ع) ابعاد مختلف انسان كامل را توصيف كرده اند و ديگر اين كه خداوند متعال افراد عيني را خلق كرده و به عنوان الگو و سرمشق به جامعه معرفي نموده است.
لذا اگر بخواهيم امروز جوانان در تربيت اسلامي موفق باشند بايد در دو بعد يعني «توصيف انسان كامل» و «ابعاد تربيتي» آن از آموزش و تعليم با ابزارهاي روز و روش هاي نوين و جذاب استفاده كنيم تا جوانان شناخت دقيقي به ابعاد تربيتي اسلام داشته باشند و مطلوب اين كه بايد الگوهاي اصلي كه همان ائمه معصومين(ع) اسـت را با ابزارها و راه هاي موثر سيره عملي آن ها ترويج و تبليغ كنيم.
é براي تربيت نسل جوان براساس الگوهاي تعليم و تربيت چه بايد كرد و مهمترين آسيب ها دراين حوزه چيست؟
اگر امروز مشاهده مي كنيم كه مقام معظم رهبري گسترش تمدن نوين اسلامي را در جهان در بعد سخت افزاري و نرم افزاري مطرح مي كنند و در بعد نرم افزاري و حقيقت اين تمدن نوين را سبك زندگي اسلامي مطرح مي كنند و در ارزيابي اين بخش نمره مورد قبولي را نمي دهند به اين خاطر است كه ما در جامعه در بخش آموزش و پرورش تمركز جدي را به مباحث آموزشي و تعليمي گذاشته ايم و حتي در بخش آموزشي، سرفصل هاي آموزشي ما متاسفانه برگرفته از تجربيات غرب بوده و هنوز نتوانسته ايم تعليم و آموزشي را براساس محتواي غني اسلامي طراحي نماييم.
به همين خاطر است كه مقام معظم رهبري در رابطه با دانشگاه ها موضوع «اسلامي شدن» را تاكيد فرمودند و در بخش آموزش و پرورش نيز «تحول بنيادين» را مورد تاكيد قرار دادند؛ چرا كه متاسفانه آموزش ما براساس علوم وحياني و براساس مفاهيم و معارف اسلامي نيست هر چند قدم هاي خوبي هم در اين رابطه در سال هاي اخير برداشته شده است، اما اگر بخواهيم تربيت جوانان ما براساس تربيت اسلامي باشد ضروري است مباني آموزشي ما براساس شاخصه هاي اسلامي باشد و امر تربيت نيز از بخش آموزش جدا نباشد و مربيان و معلمان عرصه آموزش نيز تربيت شدگان سر سفره اسلامي باشند و نكته ديگر در تربيت جوانان، معرفي كردن الگوهاي كامل در بين جوانان است.
بايد اين بحث تقليدهاي كوركورانه از هنرمندان و ورزشكاران به عنوان الگوي تمام زندگي آسيب شناسي شود؛ چرا كه اين عزيزان الگوي امر تخصصي خودشان هستند، اما نمي توانند الگوي كامل زندگي و رفتاري باشند براين اساس ضروري است نهادهاي فرهنگي و تربيتي معرفي الگوهاي برتر اسلامي را در دستور كار قرار دهند و امروز شهداي گرانقدر هشت سال دفاع مقدس و همچنين از اصحاب و ياران واقعي ائمه معصومين(ع) و سيره پيامبر اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) بهترين الگوهايي هستند كه مي تواند كمك به سزايي در تربيت جامعه براساس مفاهيم اسلامي باشد.
